Endometriozis, rahim içini döşeyen endometrial hücrelerin rahim dışında yerleşerek üremesidir.
Çoğunlukla yumurtalıklarda, rahimin dış yüzeyinde kalın bağırsaklarda veya başka organlarda görülmektedir. Kadınlarda yaklaşık yüzde 5-10 civarında rastlanır. Kötü huylu veya kanser türünden bir hastalık değildir. Endometriozis üreme çağındaki kadınlarda rastlanır.
Bu lezyonlar her adet hazırlığında büyür kırılır, kanarlar. Ağrılara ve zamanla yapışıklığa sebep olurlar. Bu kanama yumurtalıkla oluşur, çikolata kisti oluşur. Endometriozis En sık 25-35 yaşları arasında görülür, 45 yaşından sonra pek görülmez. Nedeni tam olarak belli değildir. Bu konudaki en önemli teori, adet kanaması karın boşluğuna dökülerek burada üremeleri teorisidir. Endometriozise bağlı yumurtalıklar ve tüplerde oluşan yapışıklıklar kısırlığa neden olabilir. Ayrıca endometriozis odaklarından salgılanan bazı maddeler yumurta ve spermin döllenmesine, rahim içerisine yerleşmesine engel oluyor olabilir. Çoğu kadında endometriozis %30-40 olguda karşımıza çıkar. Ayırıcı tanıda ağrısı myomlar ile karıştırılabilinir. Endometriozisin ana sebebi içinde çeşitli teoriler vardır, ancak genetik geçiş ve bağışıklığın yeterli olmaması ana sebeptir.
Genelde bu hücreler vücudun savunma mekanizmaları tarafından yok edilir. Bazen bu mekanizmalar iyi çalışmaz. Endometriozisin en sık rastlandığı yerler yumurtalıkların dış yüzü, periton (karnı kaplayan zar), fallop tüpleri, barsaklar ve mesane (idrar torbası)dır. Yumurtalık içindeki endometriozis kistlerine endometrioma (çikolata kisti) adı verilir. Bulguları; ağrılı adet, bel ve kasık ağrıları, kitle ve kısırlıktır. Endometriozisin kesin tanısı ve hangi evrede olduğunun tespiti ancak laparoskopi ya da açık ameliyat sırasında görülen şüpheli alanlardan alınan biyopsilerin incelenmesi ile konur. CA125 seviyesi endometriosiste kanda yükselebilir fakat teşhis koydurucu bir özelliği yoktur. Endometriozis odakları ultrasonda görülemez ancak yumurtalıklardaki endometrioma kistleri ultrasonla görülebilir.
Belirtiler:
1.AĞRI
Adet öncesi ve sırasındaki ağrıdır. Bu ağrı idrar yaparken bağırsak hareketlerinde, cinsel beraberlikte de devam edebilir. Kişiye özel ağrının boyutu değişkendir. Çoğu kadında adetlerde ağrı olabilir, ancak endometriozis ağrısı umumiyetle ağrı kesici ile sakinleşmesi en zor olanıdır. Genç kızlarda ilk adetlerdeki ağrı ile karıştırılmamalıdır.
2.KISIRLIK
Tedavide kısırlığın sebebi olan yapışıklıklardan dolayı yumurtalık ve kanal ilişkisi bozulduğu ve yumurtalık rezervi azaldığı için IVF (Tüp Bebek) en faydalı seçimdir. Genç hastaların yaklaşık %70’i hiçbir gebelik tedavisi almasa da 3 yıl içerisinde kendiliğinden gebe kalabilirler.
Endometriozis ile kimler risk altında?
- 30-40 yaş
- Daha doğum yapmamış 7 günden fazla adeti olan
- 12 yaşından önce adeti başlayan
- Kısa (28 günden) adet döngüsü olanlar
- Ailevi taşıyıcılığı olanlar
Teşhis
Teşhiste görüntüleme yöntemleri ancak kistleri ve geniş endometriosis alanlarını gösterir. Altın metot laparoskopi yani karnın içine ışıklı alet ile bakarak tespittir ve hatta lezyonlardan biyopsi alarak patolojik teşhisin kesinleşmesidir.
Tedavi
Endometriozisin kesin kalıcı tedavisi yoktur. Uygulanan tedavilerin amacı ağrıyı gidermek ve kısırlığı ortadan kaldırmaktır. Hamilelik ve menopoz endometriozis oluşumunu engelleyen iki doğal durumdur. Hormonal tedavilerde amaç bu iki doğal durumu taklit etmektir. İlaç olarak doğum kontrol hapları, GnRH analogları, danazol, progesteronlar gibi ilaçlar kullanılabilmektedir.
- Ağrı kesici ek seçenektir.
- Doğum kontrol hapları.
Ancak genç kızlarda ve çocuk istemeyen doğurganlık çağındaki kadınlarda doğum kontrol hapları mutlaka kullanılmalıdır. Çocuk isteyen gruptaki kadınlarda ise 1.) Lezyonları bastırmak için analoglar eşliğinde Tüp Bebek yöntemleri denenmelidir. Cerrahi Seçenek; şiddetli ağrılarda sinir uçlarını kesmek (LUNA) 2.) Yapışıkları açmak veya geniş lezyonları çıkarmak 3.)Çikolata kisti varlığında ise son kanıta dayalı bilgiler ışığında mümkün olduğu kadar 6 cm üzerinde olgularla ancak cerrahi metot tercih edilmesi önerilmektedir.
- GnRH analogları (Hormon)
- Danazol
- Progesteronlar
gibi ilaçlar kullanılabilmektedir.
Endometriomanın alınmasını takiben ilk 6 ay içinde kadınların yarısının gebe kalması beklenir. Gebe kalamayanlarda ise kadının yaşına bakılarak bir 6 aylık bekleme daha önerilebilir. 35 yaş üzerindeki hastalar çok zaman kaybetmeden IVF - Tüp Bebeğe yönlendirilmelidir.
